Raku techniek

Opgelet

Zie eerst mijn algemene Raku pagina...

Ik ben maar een cursist bij de Parasol, en geen docent. Verwacht niet de ultieme wijsheid, en ga niet aan de hand van deze pagina zelf Raku stoken, maar doe eerst eens een cursus. Deze pagina is meer om het daarna nog eens na te kijken; wat was het ook al weer?

Raku is een speciale keramische stooktechniek, oorspronkelijk afkomstig uit Japan. Het betekent vreugde, geluk, voldoening maar ook comfort en eenvoud. "Vreugde en geluk door toeval"?  Servies voor de Thee-ceremonie werd op deze manier gebakken: door de plotselinge afkoeling in de buitenlucht barst de glazuur (en de klei, als je niet uitkijkt en te lang laat koelen), waardoor de theekopjes geen heldere klank meer hebben, en dus niet de rust van de thee-ceremonie verstoren. Probeer maar eens: een gebarsten kopje of bord geeft een veel doffer geluid. Op deze manier, en jarenlang theedrinken, komen de karakteristieke gekleurde barstjes in de Raku-stukken, wat we hier zo mooi vinden (en versneld accentueren door de stooktechniek met houtkrullen). Al met al heeft de huidige westerse Raku weinig meer met de Japanse Thee-ceremonie te maken, maar goed...

Hier twee foto's om het effect van Raku te laten zien: een foto voor, en een foto na het stoken en afkoelen. De glazuur is gebarsten, en de roet (rook) van de houtskool is in de barsten getrokken. De groene oogjes? Had ik een druppeltje groene was op gedaan om te voorkomen dat er glazuur in liep; zodat ze mooi zwart bleven. Op de foto-series (zie bijvoorbeeld die uit 2009) is in meer detail te zien hoe Raku gestookt wordt.

Raku voor het stoken   Raku na het stoken

Opgelet, deze werken zijn niet te koop. Deze pagina is om mensen op ideeën te brengen, niet voor verkoop...

Raku wordt gestookt on een oven die open kan als'ie nog heet is. Je haalt de werkstukken bij zo'n 1050° C (oei, heet!) uit de oven, en houd ze in de buitenlucht tot je ze hoort barsten, een hoog, tinkelend geluid. Dan in de houtkrullen (die spontaan in de brand vliegt) en afdekken: de koolstof uit de krullen verbrand dan niet (geen zuurstof) maar trekt in de barsten en de niet-geglazuurde delen, die daardoor mooi zwart worden. Op mijn foto-pagina's van de stookdagen op de Parasol (waar ik de cursus volg) is dit proces goed te zien.

De voorbereiding

Voor Raku heb je 'schokbestendige' klei nodig, om te voorkomen dat deze barst bij het uit de oven halen. Dit betekent dat er veel chamotte in moet zitten (minimaal 40%), hierdoor kan de klei bij het bakken meer hebben. Hoe grover de chamotte, hoe meer de klei kan hebben; voor Raku is 0..2 mm gebruikelijk.

Met onderglazuur kan je leuke accenten aanbrengen zoals de rode snavel bij een vogel, er hoeft niet altijd nog een overglazuur over heen. Probeer eens wat!

Ronde Raku-vormenMaak simpele vormen; de Raku-barsten komen er beter op uit; ook geldt vaak hoe ronder de vorm, hoe beter het de krachten bij afkoeling op kan vangen omdat ze gelijkmatig verdeeld worden. Rechte hoeken krijgen meer te verduren; je ziet dan ook vaak dat de barstjes in de Raku daar beginnen. Dit geldt ook voor de grote barsten waardoor je werkstuk uit elkaar valt... Een bal is veilig; een kubus (zoals mijn olielampje) niet, dus voor het laatste zal je je kleitechniek goed moeten beheersen (rolletjes in de naden, en zo). Zorg dat je je werk goed glad afwerkt (polijst); dit geeft mooiere en langere craquelé-lijnen (scheurtjes hebben de neiging te stoppen op onregelmatigheden).

Raku wordt eerst, als het meeste aardewerk, in een gewone keramiekoven gebakken (de biscuit-bak). Voor Raku gebeurt dit het best op relatief lage temperatuur, zo'n 900 graden. Dit om te voorkomen dat de klei te veel dichtsintert en te glad wordt, en daarom niet goed de roet/rook vast kan houden (niet goed zwart wordt).

Geglazuurde ongestookte RakuNa de biscuit-bak en afkoeling wordt het werkstuk geglazuurd met speciale Raku-glazuren. Er zijn simpele transparante glazuren (die laten de kleur van de klei door, zoals het wit in bovenstaande bolletjes), maar ook gekleurde. Vooral die met metalen als koper zijn erg mooi, door de stookwijze kunnen deze gaan reduceren (zie verderop), waarmee je heel mooie metaalkleuren op je werkstuk krijgt. Delen die je niet met glazuur afdekt worden zwart; geglazuurde delen niet.

Het stoken

Veiligheid gaat voor!

Zorg voor emmers water in de buurt. Draag geen kunststof kleding of open schoenen. Draag wel leren lashandschoenen, en een beschermende jas (leer, spijkerstof). Nooit in je eentje werken!

Gloeiend uit de ovenHet stoken gaat in speciale Raku-ovens, gestookt op gas of hout. Een normale elektrische oven kan er niet tegen geopend te worden terwijl hij heet is; slecht voor de verwarmingsspiralen. De werkstukken worden heet namelijk uit de oven gehaald, na zo'n 15 minuten op 1000..1050 graden door te hebben gebracht (het glazuur moet mooi egaal glanzen en geen blazen vertonen).

Na uit de oven te komen koelt het werkstuk snel af; hierdoor barst de glazuur (en mogelijk het werkstuk) wat te horen is door een hoog getinkel. Dan het zaagsel/houtkrullen in, wat spontaan ontbrand. Te vroeg, en je ziet geen barst; te laat en de ongeglazuurde delen worden niet mooi zwart of je werkstuk barst te diep.De ton er op...

Vlam in de pan...Deksel er op; en rustig een half uur laten branden/afkoelen. Als er in de ton veel zuurstof bijkomt oxideert je glazuur en krijg je de meestal bedoelde kleur; bij weinig zuurstof (veel hout, weinig lucht) wordt er juist zuurstof onttrokken (reductie) en wordt een metaal-oxide omgezet in puur metaal. Bij een werkstuk half in de houtkrullen kan dus de onderkant reducerend stoken (metaal) terwijl de bovenkant oxiderend stookt (heldere kleuren).

En nu poetsen

Het is valsspelen: is je Raku niet zwart genoeg geworden, dan kan je eventueel met wat zwarte schoenpoets corrigeren... Maar, nooit zo mooi als goede echte Raku.

En nu poetsenEn dan komt het spannende moment: de ovens gaan open... Is het mooi geworden? Nog moeilijk te zien; er zit nog rook en aanslag op; dus aan de slag met schuursponsjes en groene zeep. Hoe heter het werkstuk nog is, hoe makkelijker de aanslag te verwijderen is, maar ook hoe gemakkelijker je je vingers brandt.

Mooi?

Raku vogels: niet mooi?Raku hoeft niet per sé zwart en wit met barstjes te zijn, of zelfs maar 'mooi' te zijn. Ik waardeer zelf juist ook heel erg meer grillige werkstukken. Zo zijn de vogeltjes hiernaast meer schetsen, van mussen die zich in het zand aan het wassen waren. Hier en daar een hint van veertjes, maar geen wit glazuur met zwarte barstjes.

Meer info over Raku

Ik heb niet echt gezocht op een 'complete' lijst van referenties. Een paar die ik toevallig tegen ben gekomen: